گروه سیاسی مشرق - ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران در مصاحبه با بلومبرگ به صراحت دستاوردهای ادعایی برجام توسط دولت را زیر سؤال برد و اعلام کرد: برجام تا کنون «تقریباً هیچ» دستاورد اقتصادی برای ایران نداشته است.

آقای سیف گفته است ایران 3 ماه بعد از اجرایی شدن برجام، توان دستیابی به 100 میلیارد دلار دارایی ضبط‌‌شده‌اش در خارج از کشور را نداشته و برای پرداخت صورتحساب‌هایش در مبادلات خارجی به دنبال راهی برای استفاده از دلار است.

رئیس بانک مرکزی ایران اضافه کرد با آنکه قرار است سپرده‌های ایران در بانک‌های خارج از کشور قابل دسترس باشند، بانک‌های اروپایی کماکان نگران نقض قوانین آمریکا و مواجه شدن با جریمه‌های سنگین این کشور هستند.[1]

این صحبت‌های سیف در رسانه‌های داخلی و خارجی واکنش‌های متعددی را در پی داشت و سناریوهای مختلفی برای تحلیل نظرات سیف تاکنون مطرح شده است که مهم‌ترین این سناریوها را ارائه و تحلیل می‌کنیم.

1- آماده کردن افکار عمومی برای پذیرش شکست برجام

یکی از سناریوهای جدی و قابل تأمل را پرویز سروری، عضو شورای شهر تهران، مطرح کرده است. وی در مصاحبه خبرگزاری فارس اظهار داشت: باتوجه به سوابقی که ما از کشورهای 1+5 و غربی‌ها در دبه کردن سراغ داریم، اکنون دولت متوجه شده که دیگر نمی‌تواند بر روی برجام، دستاوردهای اقتصادی آن و به ویژه رفع تحریم تکیه کند، بنابراین در حال آماده کردن افکار عمومی است.

این فعال سیاسی با اشاره به اظهارات دولتی‌ها که رفع مشکل آب را هم به رفع تحریم‌ها گره زده بودند، یادآور شد: این در حالی است که آن‌ها اکنون باید مردم را آماده و توجیه کنند که اتفاق خاصی قرار نیست بعد از برجام بیفتد و اتفاقاتی هم که افتاده صرفاً نسیه است چراکه ما هر چه داشته‌ایم خرج کرده و اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و آژانس هم این نکته را تأیید کرده است.[2]

2- برکناری سیف از ریاست بانک مرکزی

حیدر مستخدمین حسینی معاون اسبق بانک مرکزی در تحلیل اظهارات دو روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی این سناریو را مطرح کرده است: اینکه یک عضو کابینه با حضور در قلب آمریکا از برجام انتقاد کند و بگوید که برجام هیچ دستاوردی نداشته برخلاف صحبت‌هایی است که تاکنون رئیس جمهور محترم، باقی وزرا و یا حتی خود آقای سیف مطرح می‌کردند. این احتمال وجود دارد که بحث تعدیل برخی از اعضای کابینه در میان باشد.

معاون اسبق بانک مرکزی عنوان کرد: شاید یکی از این اعضا رئیس کل بانک مرکزی باشد که شایعه جابه‌جایی ایشان در اواخر سال گذشته هم خیلی زیاد شنیده می‌شد. شاید آقای سیف خواسته با وجود این فرضیه‌ها در جایی مصاحبه کند که وسعت جهانی پیدا کند و همه رسانه‌های بین‌المللی به آن اشاره کنند. در دو روز گذشته خبرگزاری خارجی نبود که این صحبت‌های آقای سیف را انعکاس نداده باشد و از این اظهار نظر متعجب نباشد.

مستخدمین حسینی گفت: اگر قرار بود آقای سیف از برجام انتقاد کند می‌توانست آن را در فضای بسته‌تری مطرح کند و یا از فرصت جلسه با وزیر خزانه‌داری آمریکا استفاده کند. انعکاس گسترده صحبت‌های آقای سیف به بحث تغییرات در کابینه بر می‌گردد. با این فرضیه آقای سیف می‌خواست این را بیان کند تا پوششی بر کارکردهای خودش قرار دهد که مثلاً او نیز اعتقاد دارد که با اجرای برجام اتفاق خیلی مهمی در اقتصاد کشور نیفتاده است.

وی بیان کرد: مطرح کردن عمومی انتقادات سیف به برجام امتیازی برای دولت به حساب نمی‌آید. جز اینکه آقای سیف از قبل بداند که قرار است تغییر کند و بعد اگر این تغییر انجام شد، ادعا کند به دلیل مواضعش در واشنگتن این تغییرات انجام شده است و یا اینکه خواسته به این صورت خودش را بیمه کند و به فعالیت‌هایش ادامه دهد.[3]

فرضیه‌ای مطرح شده از سوی مستخدمین حسینی در صورتی برکناری آقای سیف، می‌تواند یکی از دقیق‌ترین فرضیه‌ها باشد.

3- بیان واقعیت‌های پنهان از سوی رییس بانک مرکزی و عدم تحمل برای کتمان واقعیت

دکتر رضا سراج، تحلیل‌گر سیاسی، نیز نسبت به اظهارات سیف واکنش نشان داده و در کانال تلگرامی‌اش نوشته است: اگر چه به لحن ملتمسانه آقای سیف در شورای روابط خارجی ایالات متحده پیرامون بدعهدی آمریکا در اجرای برجام، انتقاد جدی دارم و این نوع برخورد را در شأن ملت ایران و عزت ملی نمی‌دانم؛ با این حال معتقدم باید از درستگویی آقای سیف در بیان واقعیت‌های پنهان نگه داشته شده برجام تشکر و قدردانی کرد. به همین خاطر پیشنهاد می‌کنم با دسته گل به استقبال ایشان در فرودگاه برویم.

4- سیف نمی‌توانست جایی که خودش اطلاع دارد دروغ بگوید

جمشید پژویان اقتصاددان و رئیس سابق شورای رقابت، درباره اظهارات رییس کل بانک مرکزی مبنی بر اینکه تاکنون هیچ چیز از برجام عاید ایران نشده است، اظهار داشته است: آقای سیف با صداقت کامل این حرف را زد؛ این حق مردم ایران است که از واقعیت‌ها مطلع شوند و درواقع حق مردم این نیست که به آن‌ها دروغ گفته شده و واقعیت‌ها پنهان شود.

دبیر اقتصاد کلان مجمع تشخیص مصلحت نظام بر همین اساس تصریح کرد: مرتبا از گوشه و کنار و به ویژه از سوی خود دولت عنوان می‌شد که سوئیفت باز شده و انتقالات انجام می‌شود که بر این اساس مردم انتظاراتی داشتند، اما می‌دیدند که برآورده نمی‌شود و آقای سیف نمی‌توانست در جایی که خودش این اطلاعات را دارد دروغ بگوید.[4]

البته این نظر آقای پژویان در تناقض با اظهارات قبلی آقای سیف است، زیرا آقای سیف در اظهارات متعددی که طی 90 روز گذشته داشته است از آزادشدن پول‌های بلوکه شدن گفته‌اند. به طور مثال، آقای سیف در تاریخ 15 بهمن 1394 گفته است: پس از لغو تحریم‌ها، مبلغ 28 میلیارد دلار از ذخایر ارزی مذکور که متعلق به بانک مرکزی است در دسترس قرار گرفته است و 4، 5 میلیارد دلار دیگر نیز متعلق به دولت است. یا آقای سیف در تاریخ 25 اسفند 1394 اظهار داشته است: 244 رابطه کارگزاری و 744 ال‌سی در دو هفته منتهی به 12 اسفند بازگشایی شده است.[5]

5- اظهارات سیف مصرف خارجی داشته است

پس از منتشر شدن اظهارات رییس بانک مرکزی، روابط عمومی آن نیز در پی توجیه و تحلیل سخنان سیف برآمد و در اطلاعیه‌ای نوشت: موضع اصلی دكتر سيف در اجلاس سالانه صندوق بین‌المللی پول این است که اقدامات طرف مقابل در جریان اجرای برجام در برابر اقداماتي كه ايران انجام داده کافی نیست. مخاطب اصلي این اظهارات، آمريكا و طرف غرب بوده و بيانات دكتر سيف با هدف وادار كردن آمريكا به انجام تعهدات حداکثری خود بوده است.

این تحلیل از سوی برخی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب نیز مطرح شده است؛ در روزنامه ابتکار در این باره آمده است: منتقدان و مخالفان دولت روحانی موضوع بسیار مهمی را درباره سخنان ولی‎الله سیف در واشنگتن نادیده و فراموش کرده‌اند. در حقیقت اظهارات رئیس بانک مرکزی مصرف خارجی داشته است. به عبارتی اظهارات وی به معنای گرفتن امتیازات حداکثری از غربی‌ها و تلاش هر چه بیشتر برای وادار کردن طرف مقابل به انجام کامل تعهدات بوده است.[6]

این تحلیل‌ها نیز بسیار دور از ذهن به نظر می‌‌رسد، زیرا واضح است که اظهارات سیف از موضعی التماس‌گونه بیان شده و نه از موضعی عزتمندانه. همچنین از سوی دیگر، رییس بانک مرکزی طی سه ماه گذشته بارها تأکید کرده بود که تحریم‌ها برداشته شده‌اند و ارتباط با بانک‌های اروپایی برقرار شده است که در صورت صحت ادعای سیف، دیگر نیازی نبود سیف آمریکایی‌ها را وادار به انجام تعهدات حداکثری خود بنماید.

6- شکست برجام را گردن آمریکا انداختن

سناریوی آخر، اعتراف مسئولانی نظیر سیف را بخشی از یک پروژه حساب شده می‌داند؛ پروژه ای که قرار است از این پس عدم اجرایی شدن برجام و رسیدن عواید آن به ایران را سنگ‌اندازی آمریکایی‌ها عنوان کند.

در ادامه این پروژه، عدم مذاکره مستقیم با آمریکا درباره حل و فصل تحریم‌های پولی مربوط به این کشور علیه ایران یکی از مشکلات اصلی در اجرایی شدن برجام معرفی خواهد شد. از دید طراحان این پروژه با این برنامه‌ریزی، منتقدان نه می‌توانند ادعا کنند که برجام نقض شده و نه می‌توانند مدعی شوند که چرا پول‌های بلوکه شده ایران در آمریکا آزاد نشده است![7]